Intermezzo II: Eli Heimans & de NJN

Eli Heimans en Jac P. Thijsse rond 1895, ongeveer 34 en 30 jaar oud, 25 jaar voor de oprichting van de NJN

Een van de ingrediënten die van levensbelang is geweest bij de oprichting van de NJN was de liefde voor de natuur. De grote grondleggers daarvan waren natuurlijk Eli Heimans en Jac. P. Thijsse. De laatste zei over de eerste: 'Zonder Heimans zou ik nooit geworden zijn wat ik nu geworden ben’ (I II.1). De laatste was uiteindelijk verreweg het meest beroemd, maar op een merkwaardige manier zou de eerste uiteindelijk nog belangrijker worden voor het succesvolle begin van de NJN. Dat zit namelijk zo.

In de zomer van 1914 leidde Eli Heimans een geologische excursie van het Geologisch Mijnbouwkundig Genootschap rond Gerolstein in de Duitse Harz. Er heerste op dat moment een hittegolf in Duitsland ('om de Oostzee duurt de buitengewone hitte voort ...'; I II.2) . Op zijn slaapkamer in het huis van de hoofdonderwijzer en amateurgeoloog Stephan Dohm waar hij tijdens de excursie overnachtte (I II.3) schreef hij een kaartje aan z’n vrouw: dat het te heet, te ver en te vermoeiend was en dat hij mogelijk twee dagen later alweer thuis zou zijn (I II.4). Maar de volgende ochtend bleek hij die nacht van woensdag 22 juli 1914 op donderdag 23 juli 1914 te zijn overleden, slechts 53 jaar oud en een week voordat de eerste Wereldoorlog zou uitbreken.

Met de dood van Eli Heimans moest zijn ambitieuze zoon Jacob Heimans, 25 jaar oud, zijn geplande leven gaan veranderen. Enerzijds koos hij ervoor de rol van zijn vader over te nemen op natuurgebied en trad o.a. als redacteur van De Levende Natuur in zijn vaders voetsporen. Anderzijds moest hij de rol van zijn vader overnemen door te gaan werken om niet alleen geld voor zichzelf, maar ook voor zijn moeder en zus te gaan verdienen. Daarvoor moest hij zijn hoop op een grootse universitaire carrière in de biologie in de ijskast zetten, alhoewel hij wel in een deeltijdfunctie als assistent aan de universiteit bleef werken. Daarnaast koos hij ervoor om leraar plant- en dierkunde op een middelbare school te gaan worden (I II.5). Hij kwam in contact met Christiaan Gunning die bezig was om het Amsterdamsch Lyceum op te richten. Hij startte gelijk toen de school startte in augustus 1917 met een eerste klas. In die eerste biologieklassen die hij toen ging lesgeven zaten Maus Lieftinck, Frans Mijnssen en Carel van Regteren Altena (later drie NJN'ers van het eerste uur; I II.6). Met Jacobs combinatie van redacteur van DLN (waardoor hij de oproepen van Feiko Koster kon plaatsen en ondersteunen) en het directe contact met jongeren (die hij in zijn klas en op excursies enthousiast maakte voor de natuurstudie) zou hij de man zijn die op de achtergrond de NJN steun en basis bood bij de oprichting van de bond. Hij droeg zaken aan (de naam kwam bijvoorbeeld vrijwel zeker grotendeels uit zijn koker en het logo zeker) en de eerste generatie NJN leden besloten zelf wat zij met zijn suggesties deden.

Het merkwaardige wil dus dat door de veel te vroege dood van Eli Heimans zijn zoon Jacob in een positie kwam (waar hij zelf anders nooit toe gekozen zou hebben) die de vruchtbare bodem zou helpen creëren waardoor de NJN misschien wel zo succesvol oud kon worden.

 

Opmerkingen

I II.1 Marga Coesèl 2018. Eli Heimans. Uit de schaduw van Jac. P. Thijsse. KNNV Uitgeverij, 1-96. Zie ook https://www.leestafel.info/marga-coesel
I II.2 Buitenlandsch weerbericht voor 22 juli 1914. Nieuwe Tilburgse Courant 22 juni 1914.
I II.3 Jac. P. Thijsse 1914. E. Heimans. 19(14). DLN 318-319.
I II.4 Marga Coesèl, Joop Schaminée & Lodewijk van Duuren 2007. De natuur als bondgenoot. KNNV, p. 16.
I II.5 Marga Coesèl, Joop Schaminée & Lodewijk van Duuren 2007. De natuur als bondgenoot. KNNV, p. 222.
I II 6. Maus Lieftinck (1907 - 1985), Frans Mijnssen (1904-1951) en Carel van Regteren Altena (1907-1976). De laatste twee zouden ook de paranimpfen zijn bij Jacob Heimans promotie in 1935 (Marga Coesèl, 1993. Zinkviooltjes en zoetwaterwieren.  J. Heimans (1889-1978) Natuurstudie en natuurbescherming in Nederland. Uitgeverij Verloren, Hilversum. p. 78-79.