NJN 100 jaar: 25. Vermoord en omgekomen: wie zijn we verloren in de oorlog2

Joodse jeugdbonders, verzetsstrijders en anderen die omkwamen in de Tweede Wereldoorlog:
1. Hans Sturm , 2. Reina Prinsen Geerligs , 3. Zeger van Boetzelaar , 4. Bernard Immerzeel, 5. Mientje van der Lee , 6. Wanda Verduin, 7. Kris Ketel , 8. Guus Monnickendam, 9. Jan Kloos en 10. Joost ter Pelkwijk.

Vijf jaar min vijf dagen hielden de Duitsers huis in Nederland, gesteund door diegenen die in hen geloofden. En in het toenmalig Nederlands-Indië zouden de Jappen jaren de dienst uit maken. Aan mij zijn op dit moment de namen van 37 NJN'ers/sters (en daaronder enkele toen net een paar jaar ouwe sokken) bekend die omgebracht werden of overleden, maar het zou mij niet verbazen als daar uiteindelijk toch nog wel een tiental extra namen aan toe zouden kunnen worden gevoegd (25.1). Dat zijn er natuurlijk veel te veel. De eerste twee waren de Joodse Amsterdammers Martin van Rooijen en Guus Monnickendam die in Mauthausen in de tweede helft van 1941 vermoord werden, de laatste vermoorde NJN'er was de Utrechtse sjoccer Hans Sturm die als verzetsstrijder op 12 maart 1945 gefusilleerd werd in Amsterdam. De jongste uit de lijst was pas lid, dat was de twaalfjarige Mientje van der Lee omgekomen bij het bombardement op Wageningen op 22 september 1944 en de allerlaatst overledene was Jan van de Klashorst die op 11 mei 1945, 16 jaar oud, in Haarlem verdronk.

De grootste NJN bijeenkomst ooit was het zomercongres in Drachten dat redelijk direct na de vrede, op 14-18 augustus 1945 werd gehouden en waar 1000 jeugdbonders bij elkaar kwamen. Aan de vooravond hiervan was een lijst opgesteld waarop 23 leden herdacht werden die tijdens de oorlog om het leven waren gekomen. Deze lijst bevatte de namen van zeker 11 verzetsmensen (wat er uiteindelijk minstens 14 zijn geworden) en in die lijst wordt merkwaardigerwijs geen enkele vermoorde Joodse NJN'er/ster genoemd. Waarom dat laatste? De belangrijkste reden hiervoor zal zijn dat dit zo kort na de oorlog was dat het van veel mensen nog onbekend was wat er met hen gebeurd was. Ook Reina Prinsen Geerlings wordt er niet in genoemd: het was gewoon onbekend of ze nog leefden. Maar dat ze hier Martin van Rooijen en Guus Monnickendam niet noemen, die wel in 1941 in de Amoeba herdacht werden, moet toch wel als een pijnlijk punt worden gezien!

Hoe compleet deze lijst is? Het kan niet anders dan dat er nog best wel wat namen van Joodse leden missen. Als Sikkema (1995)(25.2) spreekt over enkele tientallen Joodse leden die in november 1941 de bond uit werden gezet, dan zou dat een aanvullende zoekactie in het IISG kunnen gaan worden om daar met die vraag eens heel goed de afdelingsadministraties en bondsblaadjes uit die tijd door te spitten. Zelf heb ik hier thuis de complete lijst van alle 260 congresdeelnemers die in december 1940 in Bunnik bij elkaar waren en ik heb meerdere zokalijsten van deelnemers van rond die tijd (25.3). Ondanks allerlei zoekacties op internet heeft het speurwerk naar die namen nog geen enkel aanvullend door de Duitsers vermoord Joods lid opgeleverd.

Als uitgangspunt voor de onderstaande lijst gebruik ik de lijst die in mei 1945 23 NJN doden herdacht. Deze worden genoemd in het mededelingenblad no. 1 van mei 1945, voorafgaand aan het zomercongres van 14-19 augustus 1945. Deze lijst wordt in het mededelingenblad no. 2 van oktober 1945 grotendeels herhaald (25.1). De door Jan Sikkema (1995) genoemde aanvullingen staan aangegeven met een #. Tot slot heb ik nog twee namen toegevoegd: een van de Joodse Max ten Brink als slachtoffer van de holocaust en ten tweede ‘Pelk’ die in Nederlands-Indië omkwam, deze staan aangegeven met een *. Daarnaast heb ik met name via internet allerlei aanvullende informatie over hen verzameld. Met deze lijst heb ik hopelijk het idee dat Jan Sikkema eigenlijk al 25 jaar geleden had (en hij op de laatste bladzijde van zijn artikel uit 1995 presenteerde) bereikt. Fouten en/of aanvullingen graag mailen naar mij op marcel.hilair[at]12move.nl, maar vervang [at] door @.

Eerste toevoeging
En nu krijgen we het lot van een 'volledig neutrale' jeugdbond: doordat de NJN neutraal was, heb ik ervoor gekozen dat dit ook voor deze lijst ook geldt. Dit doordat Frans Beekman mij eraan herinnerde dat er één NJN'er is geweest waarvan ik wel wist dat die bestond en die volgens sommigen misschien niet in deze lijst hoort, maar volgens ons beide door deze neutraliteit wel. In Amsterdam was er de NJN'er Bart Swart die de kant van de Duitsers koos (en die na de oorlog volledig uit beeld verdween). In Zeeland was er een tweede NJN'er met die sympathieën die ook besloot ook daadwerkelijk daad bij het woord te voegen en met de Duitsers tegen het communistisch gevaar uit Rusland vocht en daarbij omkwam. Dus aan het einde van de lijst hieronder hierbij de eerste toevoeging (nummer 38) (25.7).

1. Wobbe Arendz (geboren op 9 februari 1926 in Veenhoop, overleden op 15 januari 1945 in Veenhoop, 18 jaar oud) https://www.genealogieonline.nl/stamboom-foppes/I1993.php

2. Kees Bennewitz (waarschijnlijk Cornelis Herman Bennewitz, geboren te Delft en overleden op 28 februari 1945 te Delft) https://www.openarch.nl/ade:623ac36c-4025-11e5-b58b-2f7b32069547

3. #Benno ter Berg (Benjamin Hartog ter Berg, geboren op 4 juli 1924 te Assen, vermoord op 30 september 1942 in Auschwitz, 18 jaar oud, Joods) https://www.joodsmonument.nl/nl/page/151100/benjamin-hartog-ter-berg

4. #Flip Brilleslijper (Philip Gerrit Brilleslijper, geboren op 11 februari 1925 te Amsterdam, vermoord op 31 maart 1944 in de omgeving van Auschwitz; 19 jaar, Joods) https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/20610/via-openarch-nl/?utm_source=OpenArchieven&utm_medium=browser&utm_campaign=OpenData

5. *Max ten Brink (Marcus ten Brink; geboren op 4 augustus 1924, vermoord in Auschwitz op 30 april 1943, 19 jaar oud, woonde tot aan z'n deportatie in Oude Pekela, Joods) (https://www.openarch.nl/gra:422a4b3e-cfc7-6449-97c5-b2cc1dd432dd/nl)

6. Tom Boer (Antonie Albert Jan Boer, geboren op 30 december 1923 te Harderwijk, overleden op 18 september 1944 te Nijmegen, 20 jaar oud, verzet)( 25.5) https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/15851/antonie-albert-jan-boer

7. Zeger van Boetzelaar (Lodewijk Henrick Zeger, baron van Boetzelaer, geboren op 11 september 1921 te Raalte, gedood op 21 december 1944, 23 jaar oud, verzet, probeerde een vriend te bevrijden en werd daarbij tijdens een vluchtpoging in het veld dood geschoten; Sikkema 1995, p. 57)(foto 3) http://www.bevrijdinghdl.nl/burgerslachtoffers/remember-stones/burgerslachtoffer.php?burgerslachtoffer=24

8. Jaap Bremer (heel misschien J.W. Gustaf Bremer, geboren 7 mei 1923; verzet, rest onbekend) http://database.documentatiegroep40-45.nl/details2.php?ID=2574

9. André Deelder (geboren op 24 april 1924 te Batavia, uitgeput overleden concentratiekamp Neuengamme op 10 februari 1945, 20 jaar oud, verzet; hij werd wegens illegaal werk en verzorging van onderduikers op 16 juni 1944 gearresteerd en in oktober 1944 van kamp Amersfoort naar Neuengamme gebracht, waar hij ten gevolge van allerlei ontberingen aan een longontsteking overleden) https://ilibrariana.wordpress.com/2012/01/12/oorlogsslachtoffers-heemstede/

10. Kees Ducro (geboren in 1927, overleden op 20 maart 1944 in Haarlem, 17 jaar oud), https://www.genealogieonline.nl/stamboom-smith-bais/R15611.php

11. Pim van Gelderen (Job Teunis van Gelderen, geboren op 28 november 1919, overleden op 2 september 1941, 21 jaar oud, ligt op de begraafplaats Nieuwerkerk aan den IJssel, gezien toevoeging ‘Rotterdam’ op de rouwrand lijst, is dit hoogstwaarschijnlijk hem) https://www.graftombe.nl/names/search/surname/Gelderen+van/submit/true/birthdate_from/birthdate_until/deathdate_from/deathdate_until/page/2/sort/deathdate/birthdate_until//deathdate_until)

12. Theo van Gogh (Amsterdam 8 maart 1945, 24 jaar oud ouwe sok, verzet; aangehouden tijdens een illegaal broodtransport, gefusilleerd bij kwekerij Rozenoord aan de Amstel, als een van de 263 mensen die gedood werden als represaille voor de aanslag op Hanns Rauter, waarbij de tweede man van de Duitsers in Nederland bij De Woeste Hoeve zwaar gewond raakte) http://database.documentatiegroep40-45.nl/details2.php?ID=6045 ) en http://nl.wikisage.org/wiki/Theo_van_Gogh_(verzetsstrijder)

13. #Coen Hoek (geboren te Amsterdam op 8 januari 1918, vermoord in Auschwitz op 1 april 1944; werkte als verpleger van de psychiatrische inrichting 'het Apeldoornse Bos', bij de ontruiming vluchtte hij daar eerst, maar keerde terug omdat hij besloot dat hij de patiënten niet in de steek kon laten, hij werd daarna met de patiënten mee afgevoerd en vermoord; ouwe sok) https://www.joodsmonument.nl/nl/page/194239/coenraad-hoek

14. #Everard Hoek (geboren op 22 oktober 1916 te Amsterdam, vermoord Midden-Europa op 30 juni 1944, 27 jaar oud, ouwe sok) https://www.joodsmonument.nl/nl/page/194240/everard-hoek

15. #Bernard Immerzeel (geboren op 8 januari 1919 te Rotterdam, gefusilleerd op 19 november 1942 op het vliegveld Soesterberg tegelijk met Anton Siedenburg, verzet, zie Sikkema, 1995, p. 47) (foto 4) https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/68513/bernard-ernst-lodewijk-immerzeel

16. Cees Ittmann (geboren op 25 juli 1914, gefusilleerd op 7 februari 1945 te Amsterdam, 30 jaar oud, ouwe sok; hij werd bij Rozenoord aan de Amsteldijk gefusilleerd, verzet, hij verleende als arts belangeloos medische hulp en verzorging aan zieke en gewonde verzetsmensen en (joodse) onderduikers; dit is een andere Cees Ittmann als de bovo in de jaren twintig) http://monument-rozenoord.nl/gefusilleerden/ittman-cesar-willem/

17. Ine de Jongh (Gameren; verder te weinig gegevens om met zekerheid te zeggen wie zij was, de Jongh is een Joodse naam, velen met die achternaam zijn in Polen vermoord),

18. Jan van de Klashorst (er stond abusievelijk ‘Kalshorst’ in de lijst; verdronken te Haarlem op 11 mei 1945, 16 jaar oud; hij woonde te Overveen en verdrinkt bij het zwemmen in de tankgracht aan de Prins Hendriklaan), https://1940-1945.bloemendaal.nl/index.php?id=3

19. Kris Ketel (Kristiaan Ketel, geboren op 27 november 1922 te Hengelo, gefusilleerd op de schietbaan aan de Kralingseweg te Rotterdam op 4 november 1944, 21 jaar oud, verzet; had als schuilnaam Nicolaas van Oosten) (foto 7), https://oorlogsdodenoldenzaal.nl/personen/slachtoffers-k-t-m-m/ketel-kristiaan-hendrik/

20. Hannie Kitz van Heijningen (Johanna Jacoba Martina Kits van Heijningen, na ongeluk met moeder en zus overleden te Amsterdam‎ op ‎26 november 1944, 14 jaar oud), krant zie: link,

21. Jan Kloos (geboren 7 mei 1919, gefusilleerd te Amsterdam op 30 januari 1945, 25 jaar oud, ouwe sok, verzet)(foto 9), http://database.documentatiegroep40-45.nl/details2.php?ID=9988

22. Mientje van der Lee (geboren te Rotterdam op 4 juni 1932, overleden te Wageningen op 22 september 1944, 12 jaar oud, omgekomen door bombardement)(foto 5), http://www.wageningen1940-1945.nl/namen/burgerslachtoffers/wilhelmina-tineke-van-der-lee/ )

23. #Sonja Modderman (geboren op 18 juni 1929, overleden op 8 november 1944 te Grijpskerke, 15 jaar oud, getroffen door een granaatscherf, Sikkema 1995, p. 57) https://www.tracesofwar.nl/sights/7499/Graven-Burgerslachtoffers-Grijpskerke.htm

24. #Guus Monnickendam (geboren op 12 december 1921 te Amsterdam, vermoord in Mauthausen op 5 september 1941, 19 jaar oud, Joods)(zie blog 21)(foto 8) https://www.joodsmonument.nl/nl/page/77168/gustaaf-karel-monnickendam ,

25. *Joost ter Pelkwijk ('Pelk': Jan Joost ter Pelkwijk, geboren 24 oktober 1914, omgekomen op 2 maart 1942 op een boot onderweg naar Australië halverwege Java en het eiland Billiton Nederlands-Indië, getroffen door een kanonschot van een Japanse kanoneerboot, 27 jaar oud, ouwe sok)(foto 10), http://natuurtijdschriften.nl/download?type=document&docid=595190

26. #Reina Prinsen Geerligs (geboren te Semarang, Nederlands-Indië op 7 oktober 1922, op 24 november 1943 Oraniënburg bij Sachsenhausen gefusilleerd, 21 jaar oud, verzet)(zie blog 24; foto 2), http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Prinsen_Geerligs

27. #Martin van Rooijen (geboren te Amsterdam op 24 maart 1922, vermoord in Mauthausen, op 17 september 1941, 19 jaar oud, Joods)(zie blog 21), https://www.joodsmonument.nl/nl/page/184034/martin-van-rooyen

28. Meindert van Schelt (Meijndert van Schelt, overleden op 11 januari 1945 te Amersfoort 19 jaar oud; kwam volgens de rouwrand lijst uit Groningen, overlijdt na een mislukte poging zich aan de Arbeitseinsatz te onttrekken, Sikkema 1995, p. 57) http://database.documentatiegroep40-45.nl/details2.php?ID=16647

29. #Anton Siedenburg (geboren op 4 oktober 1922 te Amsterdam, gefusilleerd op 19 november 1942 te Soesterberg, 20 jaar oud, tegelijk met Bernard Immerzeel, verzet, zie Sikkema, 1995, p. 47) https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/139764/anton-wijbrand-siedenburg

30. #Rob Simons (Robert Edouard Simons, geboren 4 september 1926, vermoord op 15 mei 1945 te Tröbitz, Landkreis Finsterwalde, 18 jaar oud, Joods) https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/140518/robert-edouard-simons

31. Henk van der Schoot (Sappemeer, geen verdere aanwijzingen te vinden),

32. Hans Sturm (geboren op 7 april 1923 te Bandoeng, Nederlands-Indië, gefusilleerd op 12 maart 1945 te Amsterdam, 21 jaar oud, verzet, gefusilleerd als vergelding op moord op Ernst Wehner, Kriminaloberassistent bij het Einsatzkommando Amsterdam; Hans hielp vanaf eind 1943 tienduizenden illegale bladen zoals Ons Volk en het Oranje-Bulletin te verspreidden, hij was clandestien getrouwd, hij woonde samen met zijn vrouw en dochtertje in Utrecht en vervoerde verzetskranten onder de matras van de baby (25.4), hij is in het pand waar ze woonden opgepakt, waar eigenlijk een huiszoeking bij een huisgenoot plaatsvond)(foto 1) https://www.njn.nl/wp-content/uploads/2015/02/Geschiedenis-van-de-Sjoc.pdf (25.5) http://cpvanderlaan.nl/vlieland/people.php?person=22509 http://database.documentatiegroep40-45.nl/details2.php?ID=18381 https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/150227/hans-sturm

33. #Wanda Verduin (geboren te Amsterdam op 20 augustus 1925, vermoord te Auschwitz op 15 februari 1944, 18 jaar oud, Joods)(zie ook blog 23; foto 6) https://www.pudv.nl/wanda-verduin/

34. #Frits van Waateringe (overleden januari 1944 in Duitsland, zie Sikkema, 1995, p. 37)

35. Geerlof Wassink (overleden te Apeldoorn 11 februari 1944, 22 jaar oud; kwam uit Utrecht volgens de rouwrand lijst), https://www.openarch.nl/gld:BDE4A4BE-B9C7-4EF2-B043-4C27E0393591

36. Ger Weevers (Gerrit Wevers; geboren in 1921, overleden te Zwolle op 8 maart 1944, 23 jaar oud, verzet) http://database.documentatiegroep40-45.nl/details2.php?ID=21218

37. Henk van der Woude (dit zou mogelijk kunnen zijn: Pier van der Woude geboren 27 mei 1919 te Sneek, vermoord op 6 december 1944 in het Duitse concentratiekamp Neuengamme, 25 jaar oud, ouwe sok, hij zat in het verzet, was op 21 augustus 1944 gearresteerd, omdat hij geen Ausweis bij zich had) https://www.wo2slachtoffers.nl/bio/56698/Woude-van-der-Anne.htm

Eerste toevoeging

38. Nico Beije (Nicolaas Jan Beije geboren op 5 september 1920 te Renesse, overleden in Narva aan de Finse Golf 11 maart 1944, 23 jaar oud, ouwe sok; hij vocht daar als soldaat bij de Waffen SS in Duitse krijgsdienst aan het Oostfront in Rusland; Nico schreef stukjes in de Amoeba van 1937, 1938 en 1940 over insecten, vogels, duinen en planten zoals de bijenorchis en hij ging tijdens de oorlog gewoon met de neutrale NJN mee op excursie)(gegevens via Frans Beekman)(25.7).

Opmerkingen
25.1 Er zijn twee verschillen tussen beide lijsten: in de mei de ‘rouwrand lijst’(zie foto onder) staan plaatsnamen bij de namen en in deze lijst werd Jeanne Tromp-Meester genoemd. Zij wordt echter niet meer in de lijst van oktober 1945 genoemd: zeer waarschijnlijk stond ze onterecht in de rouwrand lijst van mei 1945: ze leefde van 27 augustus 1927 in Goor en is pas overleden op 11 maart 2012 in Velp, zij was toen 84 jaar oud, dit is tevens aannemelijk omdat ‘Arnhem’ in de rouwrand lijst wordt genoemd.
25.2 Jan Sikkema, 1995. De NJN in de jaren '40-'45. In NJN 75 jaar, 1920-1995, p. 35- 63.
25.3 Archief van Fred Hoekzema bij mij thuis.
25.4.Mededeling Geertie Jansen 95 jaar oud, geboren 1922, die ik in april/mei 2020 een paar keer gesproken heb; zij zei tevens dat zijn dochter, Irene Sturm nog leeft en nu ongeveer 77 jaar oud is.
25.5 In september 1945 verscheen bovenaan de eerste pagina van Kruipnieuws 6-3 een kort bericht: over hem; “In Maart van dit jaar werd Hans Sturm gefusilleerd. Wij kunnen niet begrijpen, dat we Hans nooit weer zullen zien. Hij was zo door en door levend, en zo’n goede vriend. We danken Hans, voor alles wat hij voor ons persoonlijk en voor de sjokgroep geweest is en we zullen proberen op waardige wijze zijn werk voort te zetten.” Hans was in 1943 voorzitter van de sjocgroep, maar moest onderduiken, Gertie Jansen nam het als eerste vrouwelijke voorzitter van hem over. Hans was in 1945 weer voorzitter van de sjocgroep, nadat hij een vervalst persoonsbewijs had..
25.6 In dit geval is de zoektocht als volgt gegaan: via een scriptie van een middelbare scholiere kwam ik op het feit dat een “Tom Boer” in september 1944 bij opruimwerkzaamheden in Nijmegen om het leven was gekomen. Via de oorlogsgraven ben ik toen op zijn naam en die maand gaan zoeken en kwam ik toen uit dat zijn doopnaam Antonie was, dat hij toen in de jeugdbondsleeftijd (20) was en als laatste check dat roepnaam Tom inderdaad kan horen bij Antonie.
25.7 Bij Feiko Koster, een van de belangrijke bij de oprichting betrokken NJN'ers, is in blog 6 al aangegeven dat hij door de Duitse natuurbeschermingswet zand in de ogen was gestrooid en dat dat deels ook voor Jac. P. Thijsse gold. Ik hoorde van de opa van een goede vriendin die ook als biologieleraar grote Duitse sympathieën had.

De rouwrand lijst in het mededelingenblad no. 1 uit mei 1945, pagina 6.

Bij nr. 16. Zoka Remouchamps II in 1935 (in het jaar van het eerste buitenlandzoka van de NJN) uit het foto album van Victor Westhoff: Cees Ittmann een ijsje etend in Aiwaylle (helemaal links), met commentaar van Victor links van de foto.

Bij nr. 26. Het monument op de gevel van de woning in de Reina Prinsen Geerligsstraat 28 in Amsterdam is in herinnering aan haar die op 24 november 1943 door de Duitsers werd gefusilleerd. zie (https://www.tracesofwar.nl/sights/80087/Monument-Reina-Prinsen-Geerlings-Amsterdam.htm)