27. Het jaar 1943: oude en nieuwe wegen

Op naar het zoka Logt III van 7- 14 augustus 1943. Fred Hoekzema zou de voorzitter zijn en moest er daarom al twee dagen eerder zijn, zo zou Nico van Suchtelen hem in april/mei 1943 laten weten.

Laten we net doen alsof 1 januari 1943 precies de helft van de Tweede Wereldoorlog in Nederland markeert, de eigenlijke helft ligt daar een paar weken voor. De NJN zou deze jaren groter zijn dan ooit en het jaar 1943 zou een bijzonder jaar worden. De kentering in de oorlog kwam dat jaar ook in zicht: de eerste grote verliezen van de Duitsers onder meer in Rusland, ook de kansen van Japan beginnen vanaf september 1942 in het Verre Oosten te keren. 

Op zondag 18 april 1943 verzamelden 22 jeugdbonders zich op de Hondenbrug bij Hilversum klaar om op excursie te gaan naar de buitenplaats Over-Holland bij Nieuwersluis. Voor zes fietslozen was er een tippelexcursie naar Gooilust olv. Els Mulder en Henk van der Veer. De rest ging olv. Wim Lindeyer en Jaap Taapken fietsen op een prachtige voorjaarsdag. Bij het fort aan de Bloklaan wordt even halt gehouden voor het nazien van een band. Daarna zagen ze o.a. baltsende futen, koeten en een visdiefje. Een rietzanger imiteerde meesterlijk het geluid van een zwarte stern. Een bruine kiekendief cirkelde in de blauwe lucht en een snor ratelde zijn eentonig liedje. Ze zagen oa. klimopereprijs met zijn miniatuur klimopblaadjes en hondsviooltje bloeien. Zij aten op de dijk van het Merwedekanaal. In een sloot werden visjes gevangen: zeer veel bittervoorns, de wijfjes met een paar centimeter lange legbuis. Als ze op de terugweg Nieuw-Loosdrecht door zijn, zijn ze spoedig thuis, na een onvergetelijke dag doorgebracht te hebben in de vrije natuur (27.1)(27.2).

Amsterdam bruist van de activiteiten en een kwart van alle NJN’ers woont hier. Wanda Verduin (blog 22) was vanaf half april 1942 al gedwongen geweest om met haar Joodse ouders en broertje Ernst vanuit Bussum daarheen te verhuizen. Alles was klaar geweest om te gaan onderduiken maar onverwacht wordt het gezin op 14 januari 1943 uit huis gehaald: zij zou na dat moment nooit meer met de NJN mee op excursie gaan. En ook was er een half-Vlaamse jongen Flip Polk, die met zijn Nederlandse moeder naar hun Amsterdamse familie was gekomen. Flip was net 11 toen hij op een zondagmorgen in 1943 door zijn nichtje Willie Zuiver werd meegenomen op een excursie met afdeling Amsterdam 6. Daar leerde hij hoe leuk het was in een groep de natuur te bestuderen, maar ook tegen uniformen en leidinggeven door volwassenen te zijn. Hij zou razendsnel leren over de natuur van specialisten die nauwelijks ouder waren dan hijzelf. Na de oorlog zou hij terug in Antwerpen wat NJN activiteiten beginnen, wat ook al wat in 1939 in Gent was gebeurd. Maar Flip Polk zou uiteindelijk als aanjager van het ontstaan van de BJN worden gezien. Een officiële NJN-afdeling zou in Antwerpen pas in 1949 (kort) /1954 (langer) ontstaan en in Gent pas in 1957 (27.3). Beide afdelingen hoorden op dat moment bij district 8 (Zeeland)(27.4). Dit was zo totdat het NJN hoofdbestuur ze zei dat ze maar eens zelfstandig moesten worden: in 1959 werd zo uiteindelijk de BJN (Belgische Jeugdbond voor Natuurstudie) opgericht (27.3).

Nederland was in beweging: merkwaardigerwijs zorgde de bezetting ervoor dat de verzuiling in het land toenam. Later zou bijvoorbeeld Marga Coesèl aan het begin van haar biologiestudie van haar katholieke ouders geen lid mogen worden van een neutrale NJN. Gertie Jansen kon in 1943 doordat ze bij haar biologiestudie aan de universiteit Utrecht niet de loyaliteitsverklaring tekende niet meer verder studeren en wilde toch iets met de natuur doen. Zij besloot op aanraden van een zoölogisch assistent bij haar biologiestudie en NJN´er Henk Hueck lid van de NJN te worden. Haar familie was christelijk en doordat de NJN op zondag op excursie ging, kreeg zij van haar moeder te horen dat ze een ‘afvallige’ was en kreeg ze daar dus vervelende opmerkingen over. Maar daarvoor ging ze al niet meer met haar ouders mee naar de kerk en ze zou een aantal heerlijke jaren bij de NJN hebben.

In Meppel was er in 1943 een NJN’er Douwe Rijpkema die al even lid was. Op een gegeven moment besloot hij echter dat de NJN niet bij zijn christelijke levensovertuiging paste. Zondags op excursie? Dan mocht je hoogstens een kleine wandeling met gelijkgezinden maken. Een vriend van hem bleef bij de NJN, maar Douwe besloot samen met zijn broer Joop en Rein Schut een eigen clubje op te richten: de CMJN (de Christelijke Meppeler Jeugdclub voor Natuurstudie). Zonder fietsen maakten zij soms zeer lange wandelexcursies 15 km heen en 15 km terug. Na de oorlog besloten ze hun vleugels in heel Nederland uit te slaan en er een landelijke club van te maken: op 24 april 1946 richten zij in Balkbrug de CJN (de Christelijke Jeugdbond voor Natuurvrienden) op. Fanatiek gingen ze boven de grote rivieren aan de slag en nog datzelfde jaar hadden ze al zoveel bereikt dat er in de zomer van 1946 op Texel al een groot kamp met 250-300 leden zou zijn, en in 1951 waren er al 35-40 afdelingen (27.5). De verzuiling had toegeslagen! Binnen de NJN zou de neutrale houding ten opzichte van de christelijke medemens nog decennia lang in vrijwel elk kamp ervoor zorgen dat er voor het gezamenlijk eten een door de voorzitter gevraagd momentje stilte zou zijn. Afhankelijk van al dan geen kamp rebellie zou dat momentje er dan al dan niet altijd van komen. Zou die traditie van dat momentje stilte er vandaag de dag nog altijd zijn? Er zijn mensen die dat gewoon weten, maar ik nu even niet.

Tot slot van het jaar werd het Congres net als in 1942 weer in 'De Jonge Prins' in Wormerveer gehouden. Het ratelen van typemachines en stencilmachines klonk achter de collisies. In de late avond van 30 december of in alle vroegste ochtend van 31 december 1943 zou met dit bonte avond programma het congres worden afgesloten (27.6). Niemand zou toen beseffen dat er dat jaar een eerste afsplitsing een feit was en dat er een zaadje voor een internationaal uitslaan van de vleugels van de NJN was gepland.

Opmerkingen

27.1 Verslag uit het Logboek van afdeling Hilversum (9 januari 1943 - 3 oktober 1943), gescand door Erik Lam, deze excursie was opgeschreven door Kees Grabrandt (ingekorte en iets vrije weergave).
27.2 Gertie Jansen (telefonisch gesproken mei 2020), doordat dit ook wel in 1944 geweest kan zijn de informatie hier: Afdeling Rotterdam mag niet meer van de Duitsers naar de duinen en de zee gaan. Ze moeten dus in de stad blijven en ze gaan in het voorjaar wekelijks met elkaar vanaf het vroegste moment dat het van de bezetter mag (namelijk zonsopgang) naar het Kralingse bos. Vanaf dat moment gaan ze met het horloge erbij luisteren in welke volgorde de vogels beginnen met zingen. Zo merken ze dat er een patroon in blijkt te zitten: gedwongen door de omstandigheden vinden ze zo voor zichzelf iets nieuws uit. Gertie Jansen gaat ondanks dat ze eigenlijk het meest van planten houdt, meestal mee op die excursies.
27.3 Hazel Vande Kerckhove & Wouter Van Gompel (red.) 2008. 50 jaar jeugdbond: de excursie vertrekt. Uitgave JNM, Gent. 1-304.
27.4 Gerard Heerebout (mail van februari 2020)
27.5 Addo van der Eijk ea. (red) 2006. Jeugdbond 60 jaar CJN KJN ACJN JNM. Stichting Natuurinformatie. 1-128. In Trouw worden in 1946 genoemd  dat er 250-300 leden op Texel bij elkaar kwamen.

27.6  Archief van Fred Hoekzema. Het bonte avond programma van 1942 of 1943, zie foto onder.

  

De eerste bladzijde van zondag 18 April 1943 uit het logboek van NJN afdeling Hilversum met de beschrijving van een excursie naar de buitenplaats Over-Holland bij Nieuwersluis (maar ze begint met de 'fietslozen excursie' naar Gooilust) (zie 27.1).

Foto uit 1943 uit het digitale archief van het IISG zonder bijschrijft, maar gezien het opgespelde naamkaartje bij de rechter jongen is er een redelijke kans dat deze op het congres is gemaakt.

Bonte avond programma van een congres te Wormerveer, van 1942 of 1943.