28. Klink: bovo ‘44, ‘45 en ‘46

1. Wim Klinkenberg, foto uit het digitale archief van het IISG, verdere gegevens onbekend.

Wim Klinkenberg (bijnaam ‘Klink’) werd in 1936 op z’n twaalfde lid van afdeling Schiedam (hij was in zijn jeugd in Vlaardingen komen wonen). Het hoofdbestuur bestaat in die jaren enerzijds uit een centraal bestuur (het CB met de zeven functies die later als het hoofdbestuur bekend zou staan) en anderzijds de DL’s (de districtsleiders, van de toen 11 districten). Klink werd op z’n zeventiende in de tweede helft van 1941 gekozen als DL van Dee VII en zat vanaf dat moment de rest van z’n NJN-loopbaan in het HB. Halverwege 1942 zou hij samen met CB’er Henk Hueck naar Zwolle reizen (zie blog 21) om de afdeling Zwolle te overtuigen dat de NJN buiten de invloed van de Nationale Jeugdstorm zou blijven; dit was tevergeefs: de afdeling Zwolle zou daarop uit de NJN treden. Eind 1943 stond Klink in de beschrijvingsbrief van het congres genoemd als kampsec. voor het nieuwe CB, maar op 31 december reisde hij als bovo terug naar Vlaardingen (28.1). Hij stond binnen de NJN er om bekend dat hij zo prachtig viool kon spelen. Ondanks dat het oorlogsjaren waren, zou hij minstens een keer naar Parijs reizen om daar op straat met vioolspelen wat geld bij te verdienen (28.2). Hij was lid van de sjocgroep en hij publiceerde oa. over enkele plantensociologische opnamen die hij op 12-14 juli 1943 bij de Logt maakte in het Kruipnieuws: een artikel over het Molinion, het pijpenstrootje-verbond (28.3). En wat is nou het merkwaardige: de kampen die er eigenlijk alleen maar waren in die jaren waren paka’s, pika’s en zoka’s, maar de data van de opnames (12-14 juli) lagen te laat in het jaar voor een pika en te vroeg voor het zoka Logt I, dat pas op 19 juli 1943 zouden beginnen (28.4). Er valt er op papier niets over te vinden maar er moet die dagen een ‘voorzoka’ van de sjocgroep zijn geweest. En op de onderstaande manier kunnen we dat verder reconstrueren.

Gertie Jansen vertelde mij dat zij die zomer van 1943 niet alleen op een sjockamp was geweest in de Logt, maar dat zij er ook bij was toen Klink de planten opnamen in het Beerze- en Rozepdal in juli maakte. Op bijna elk kamp (niet alleen de zoka’s) waren er toen ouwe sokken die als kampouders meegingen en de kampouder op dat sjockamp was George Ittmann (28.2). De eigenlijke reden van al dit gepuzzel is overigens het volgende. Toen Sander Turnhout op 9 januari 2020 in Nijmegen promoveerde sprak ik een ouwe sok Annelies Jansen (geen familie van Gertie). Zij was in het bezit van een boek met daar voorin een opdracht geschreven (foto 2; 28.5). Door de bijzondere combinatie van de daarin genoemde namen Klink - Logt - Ittmann ('George Itt.')  moet dit zeker de plek en mogelijk zelfs het moment zijn geweest waarop Klink voor het eerst van zijn leven een communist tegen was gekomen (een memorabel moment voor iemand die vanaf 1948 een groot aanhanger van die richting zou worden). Deze communist was namelijk de vader van Annelies: Piet Jansen, aan wie de tekst voorin dat boek was opgedragen. Hoe zeker is het dat dat moment op half juli 1943 kan worden vastgepind? Redelijk zeker, alhoewel Klink namens Dee VII ook een contract had getekend om in 1943 ook het paka en pika  daar te houden (foto 3; 28.6). Een andere datum is dus niet geheel uit te sluiten.

In maart 1944 zou een van de belangrijkste wapenfeiten van Klink plaatsvinden. Al op zaterdag 20 maart 1943 hadden NJN’ers zich een beetje van zich laten horen vanaf het balkon van hotel Krasnapolsky op de jaarvergadering van Natuurmonumenten. Op zaterdag 18 maart 1944 zou dat nogmaals gebeuren. Dit was enerzijds een klacht over het beheer (het feit dat Natuurmonumenten liet rietsnijden en houtkappen in het Naardermeer; in dit streven naar 'oernatuur' werden de NJN'ers overigens gesteund door hoogleraar Theodorus Weevers) en anderzijds was het een indringende oproep aan Natuurmonumenten over de natuurbeschermingsgedachte (om de leiding te nemen in het 'opvoeden' van de Nederlandse bevolking daarin). Er waren die dag 1200 mensen aanwezig, waarvan 200 NJN’ers/sters. Die laatsten waren opgeroepen door de Natuurbeschermingscommissie van de NJN. Met name Hans Sturm, Chris Homburg en Wim Klinkenberg  zouden vanaf het balkon een aantal kritische vragen stellen (28.7)(28.8) en verder waren onder meer Tjalling Waterbolk en Gertie Jansen hierbij aanwezig. Ook ouwe sok Herman Gorter was er en hij zal zich hoogst ongemakkelijk gevoeld hebben achter de bestuurstafel toen Pieter van Tienhoven het vuur aan de schenen werd gelegd over het natuurbeleid van Natuurmonumenten. Gebeurde dit alles per toeval? Zeker niet! Met een stencil van de Natuurbeschermingscommissie wat van te voren binnen de NJN rond 25 februari 1944 was rondgestuurd werd opgeroepen om in groot aantal op te komen dagen (foto 4; 28.6). Verder kan gesteld worden dat deze oproep eigenlijk direct voortkwam uit de oprichting van de Natuurbeschermingscommissie van de NJN in november 1943 (28.9). Jac. P. Thijsse werd overigens twee dagen later van de rel op de hoogte gebracht door ouwe sok Jaap de Jong, die daarvoor speciaal bij hem langs kwam. Thijsse schreef daarop aan Victor Westhoff dat het leek op een NJN-samenzwering omdat 'ze bij honderden opeens lid zijn geworden van Natuurmonumenten om dan in grooten getale te verschijnen in de engelenbak van Krasnapolsky' (28.10). Het effect van de NJN-opstand binnen het enigszins deftige bolwerk van Natuurmonumenten zou uiteindelijk misschien wel iets positief uitpakken (dit was echter op een ander vlak dan beoogt: een meer democratische opzet van Natuurmonumenten), maar dat effect stond niet vanaf het begin vast en ook de onelegante manier waarop dit gebeurde wordt door sommigen betreurd (28.11). Verder is het hogere streven naar een echte oernatuur sinds Victor Westhoff in Nederland de term ‘half-natuurlijke landschappen’ introduceerde op het zomercongres van de NJN in 1945, geen hoofdzaak meer om het landschap in Nederland te beheren: ingrijpen in de natuur is hier in de meeste gevallen noodzakelijk gebleken om de diversiteit te behouden.

Klink behoorde tot de oudere NJN’ers die in de oorlog een soort beroeps-jeugdbonders waren, zij staken zeer veel tijd in hun NJN-activiteiten en zij bleven volop genieten van ‘plantjes en pietjes’ (28.7). Er was een kleine minderheid van de jeugdbonders die daadwerkelijk in het verzet gingen. Hun doel in de oorlog was het lot van de slachtoffers te verlichten, een optimale nieuwsvoorziening te verzorgen voor zoveel mogelijk mensen en daarbij cijferden ze zichzelf deels weg. Maar ook de laatste groep had de NJN erg nodig: Eva van Suchtelen zei: 'dat lijkt heel goed [in het verzet zitten], maar het impliceert ook negatieve activiteiten als vervalsing, bedrog, geweld, destructie. NJN is een belangrijk positief tegenwicht, wezenlijk waarschijnlijk voor morele overleving' (28.12).

Eind 1944 was er vanwege een deels bevrijd land en oorlogshandelingen geen congres, waardoor het toenmalige CB, inclusief Klink, bleef zitten tot het zomercongres dat na de bevrijding op 13-17 augustus 1945 in Drachten werd gehouden. Sommige mensen vonden het in die dagen wel mooi geweest met Klink die al anderhalf jaar bovo was en er kwamen diverse wijzigingen in het voorgestelde CB (zie de volgende alinea). De uiteindelijk voorgestelde bestuursleden werden, zonder dat er daadwerkelijk over gestemd werd, verkozen. In datzelfde CB kwam uiteindelijk ook Tjalling Waterbolk te zitten als NS, die nog steeds goede herinneringen aan Klink koestert (28.13). Aan het einde van zijn loopbaan steekt Klink op het wintercongres van 1946 in Deventer niet alleen een daverende speech af, maar hij mijmert ook in een interview terugkijkend naar zijn loopbaan bij de NJN en over het feit dat hij op de voorlaatste dag van het congres op z’n 23ste als ouwe sok de bond uit wordt gekieperd. En dat alles vastgelegd door de VARA radio. Voor de liefhebbers: die opnamebanden zijn gewoon te beluisteren in de collectie van Beeld- en Geluid in Hilversum (28.14).

Overigens stellen sommigen dat Klink een dubbelrol heeft gespeeld bij de aanval op Natuurmonumenten: enerzijds stuurde hij (deels samen met Harrie Timman) de zestienjarige Roelof de Wit en de zeventienjarige Arie Bakker aan om vanaf het balkon, de hun ingefluisterde mening te roepen (28.15). Anderzijds deed Klink achteraf een keer voorkomen alsof hij neutraal was in deze kwestie (28.16). Ook op het NJN zomercongres van 1945 liepen nogmaals de spanningen binnen de AV over de Natuurmonumenten kwestie weer hoog op, waarbij Klink op een gegeven moment verklaarde 'dan liever af te treden'. Ernst Abma, Matty Slager en Dick de Jonge voegden wel daadwerkelijk de daad bij het woord en zij traden terug (waarschijnlijk omdat zij zich niet met de mening van Klink konden verenigen)(foto 5 en foto 6; 28.17). Diverse fragmenten aangehaald in het proefschrift van Frank Saris (28.7) maakt Klink er helaas niet sympathieker op. Daarin staat bijvoorbeeld dat Klink ooit over zichzelf geschreven had: ‘en zo ben ik dus eigenlijk altijd een zeer onevenwichtig jong mens geweest, die zich echter nogal gemakkelijk het air van groot zelfvertrouwen weet te geven’ (28.17). Kortom hij was zeker een bijzonder figuur binnen de NJN-geschiedenis, maar hij was zeker niet vrij van tegenstrijdigheden.

 Opmerkingen

28.1 Congresnotulen 1943 in archief Fred Hoekzema.

28.2 Gertie Jansen vertelde oa. bijgaande zaken aan mij aan de telefoon (april 2020). George Ittmann was dus de kampouder op dat sjeokamp en die riep elke ochtend ‘poelen poelen' en dan sprongen ze in de Heiloop naast de boerderij (met toen nog heel zuiver water). Ze hadden bij de boerderij de dakpannen deels door een andere kleur vervangen zodat er groot NJN op het dak van de boerderij stond. Je moest je bonnen (bijvoorbeeld voor een halve ons boter meenemen). Op kampen werd verder nooit over politiek gepraat. En de dat vader van Klink directeur was van een melkfabriek en die kon aan kunsthoning komen. In Rotterdam aten ze dus dagelijks kunsthoning op brood. 
28.3 Wim Klinkenberg 1943. ‘Hoe een sjoccer zich bezighield met het Molinion en tabellen maakte’. Ook in: Joop Smittenberg (red.) 1973. ‘Plantengroei in enkele Nederlandse landschappen’; het artikel van Klink staat daar op p. 63-70).
28.4. Mededelingenblad no. 1-2, mei 1943 (een rode A-3 zokafolder) in archief Fred Hoekzema. Verder vertelde Gertie Jansen me: op dit juli kampje in 1943 in de Logt was George Ittmann kampouder en die riep elke ochtend ‘poelen poelen!’ en dan sprongen iedereen in de Heiloop dat bijna naast de boerderij lag, met toen nog heel zuiver water. Ze hadden bij de boerderij de dakpannen deels door een andere kleur vervangen zodat er groot ‘NJN’ op het dak van de boerderij stond. Je moest voor dat kampje je bonnen (bijvoorbeeld voor een halve ons boter meenemen).
28.5 Opdracht voorin het boek ‘Wim Klinkenberg, 1979. Prins Bernhard: een politieke biografie 1911-1979 (Amsterdam, Onze Tijd, 1979)’, als cadeau gestuurd aan Piet Jansen in 1982. De communistische radicalisering van Klink zou overigens pas tijdens de politionele acties in het toenmalige Nederlands-Indië rond 1947 in een stroomversnelling komen (toen hij bij PvdA leider Marinus Goes van Naters in huis woonde had hij hem in een tafelgesprek horen zeggen: 'Zo lang ik de PvdA leid, wordt in Indonesië niet gevochten.’ Toen dat toch gebeurde voelde Klink zich niet meer thuis in de PvdA. In: Paul Damen, 1994. Interview met Wim Klinkenberg (op 15 juni 1994), ‘Ik heb altijd aan de goede kant gestaan’, in de Groene Amsterdammer nr. 24) en in 1948 werd hij pas lid van de CPN (de Communistische Partij Nederland)(zie  Wikipedia https://nl.wikipedia.org/wiki/Wim_Klinkenberg). 

28.6 Archief Fred Hoekzema

28.7. Frank Saris, 2018. Victor Westhoff (1916-2001) Natuurbescherming als toevluchtsoord, proefschrift, Radboud Universiteit Nijmegen, zie oa. blz. 89.
https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/190330/190330.pdf?sequence=1
28.8 Voor de NJN kan van het verhaal zie Wim Klinkenberg 1944. Het eerste bedrijf: Storm! In Mededelingen van de Natuurbeschermingscommissie van de NJN 2(1) november 1944: p. 3-7. Zie ook Wim Klinkenberg 1945. Het standpunt van “Natuurmonumenten” inzake de propagandering der Natuurbeschermingsgedachte. In: Mededelingen van de Natuurbeschermingscommissie van de NJN 2(5) maart-april 1945: p. 6-7; en Emy Odé 1945. Het voorspel van 18 maart 1944. Mededelingen van de Natuurbeschermingscommissie van de NJN 2(3) januari 1945: p. 3-6.
28.9 Piet Kelder, 1943. Onze plannen. In: Mededelingen van de Natuurbeschermingscommissie van de NJN 1(1) november 1943: blz. 1-2.
28.10. In 'Wanhoop nooit aan vooruitgang, brieven van Jac. P. Thijsse, uit 2012, bezorgd door Marga Coesèl. De brief aan Victor was geschreven op 21 maart 1943 (op blz. 239-241). Maar ook vele andere brieven daarna kwam de rel langs. 

28.11 Frank Saris, 2018. Victor Westhoff (1916-2001) blz. 105 (zie 28.7), en Marga Coesèl, 1997, blz. 102.

28.12 Jan Sikkema 1996. Verslag bijeenkomst van de "oorlogs-oude-sokken" op vrijdag 6 oktober 1995 te Maarn, 6 pagina's (kopie oa. via Frans Hovenkamp)
28.13 Tjalling Waterbolk, mail april 2020

28.14 Kosten om dit eventueel op internet te zetten zouden zijn: €125,- per 3 minuten plus €80,- afhandelingskosten plus nog de btw. Ga gewoon eens luisteren als je in de buurt bent van Beeld en Geluid bent, loop in de hal de trap af naar de mediatheek en daar staan allemaal computers,
zie daar https://zoeken.beeldengeluid.nl/program/urn:vme:default:program:2101608130118317531?ac=dgtl&q=klinkenberg+wim.

28.15 Frank Saris, 2018. Victor Westhoff (1916-2001) op blz. 89 (zie 28.7)

28.16 Dit heb ik ergens gelezen, maar ik kan de bron nergens meer vinden.
28.17 Zie pag. 2 in: 'Kort verslag van de algemene vergadering, gehouden op 14, 15, 16, 17 en 18 augustus 1945 te Drachten'. In Med1edelingenblad no. 2 october 1945, gepubliceerd door Hendrikus van der Laan. 

28.18 Frank Saris, 2018. Victor Westhoff (1916-2001) op blz. 19 (zie 28.7)

2. Klink aan Piet Jansen over zijn eerste ontmoeting met een communist, opdracht voorin het boek over Bernard, ondertekend op 23 augustus 1982.

3. Huurovereenkomst van Dee VII ondertekenend door Klink voor de huur van een deel van de Bertekeshoeve bij De Logt voor hun paka en pika. De plek die later ook voor het 'voorzoka' sjockamp en de zoka's Logt I, II en III zal worden gebruikt (van de bezetter mocht er niet meer in tenten worden overnacht).

4. Dit stencil van het bestuur van de Natuurbeschermingscommissie van de NJN was verstuurd op 25 februari 1944 (poststempel): een oproep waaraan uiteindelijk 200 NJN'ers gehoor aangaven om naar de jaarvergadering op zaterdag 18 maart 1944 van Natuurmonumenten te komen.

5. Het in eerste instantie voorgestelde CB voorafgaand aan het zomercongres in augustus 1945 in de beschrijvingsbrief.

6. Het uiteindelijk CB geformeerd tijdens het zomercongres in augustus 1945: Ernst Abma en Matty Slager waren teruggetreden (evenals Dick de Jonge die waarschijnlijk na de beschrijvingsbrief wel had toegezegd).