zondag 22 maart 2020

16. Tabellenwijsheid



Boekjes uit 1912 en 1913, de eerste druk van de NJN tabel van Luuk Tinbergen rechts, kwam in 1934 uit

Wanneer verscheen in Nederland de eerste handzame, zacht kaftige, redelijk complete en goedkope tabel en werd die allereerste tabel dan ook nog eens door de NJN gepubliceerd? Lees eerst maar eens hoe je als beginnend NJN’er in die eerste decennia van de bond aan je kennis kon komen, voordat ik die vraag daarvoor kan beantwoorden.

In de jaren twintig waren er wel wat natuurboekjes maar op excursies en op zoka was er redelijk vaak de kennis en hulp gebruikt van de oudere kampleiders /-sters om wat er werd waargenomen en gevonden op naam te brengen. In het eerste officieel opgestelde reglement van de NJN uit 1920 stond overigens wel dat het zo mogelijk uitgeven van determinatietabellen zou kunnen gaan helpen bij doel wat de NJN zich stelde ‘de beoefening van natuurstudie bij jongeren te bevorderen’ (16.1).

Er was in die tijd eigenlijk maar één gebied van natuurstudie waar er een mogelijkheid was om zelf alles van in het veld op naam te kunnen brengen en dat waren de planten. De eerste flora was ooit geschreven door Hendrik Heukels in 1883, de tweede flora was die van Eli Heimans en Jac P. Thijsse uit 1899 en die was geïllustreerd, waarna een jaar later in 1900 Heukels ook met een geïllustreerde versie kwam (zie foto boven). Redelijk ingewikkelde determinaties konden met beide flora naar de juiste soort leiden (16.2).

Thijsse publiceerde in 1912 ook ‘Het Vogelboekje’ waarin niet alleen elke in Nederland broedende soort kort staat besproken (en sommige geïllustreerd) maar waarin ook een vogel determinatietabel stond (zie foto geheel onder). In 1913 zouden er twee deeltjes verschijnen van ‘Het Strandboekje’ van W.H. Heinsius en J. Jaspers (zie foto boven) en de eerste uitgave van ‘Het Paddenstoelenboekje’ van Cath. Cool en H.A.A.van der Lek. Al deze boekjes werden uitgegeven in de ‘de bibliotheek van DLN’, met harde kaft en tabellen erin. Ook in allerlei tijdschriften werden in jaren wel determinatietabellen geschreven, maar deze waren te wetenschappelijk, in te onhandige tijdschriften en te zeldzaam om daadwerkelijk mee het veld in te nemen (16.4).

Zou het Gallenboekje uit 1926, door A. Joman uitgegeven door de toen 25 jarige Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging als eerste tabel kunnen gelden? Nou nee, ook dat was een boekje, evenals de volgende delen zoals Dorsman, L. & Iz.A.J. De Wilde, 1929. De land- en zoetwatermollusken van Nederland. Hun bouw, levensgewoonten en een beschrijving der soorten. Deze werden beide door de Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging uitgegeven. De eerste uitgaven van wat de succesvolle reeks van de ‘Wetenschappelijke uitgaven van de KNNV zou gaan worden.

Maar nadat Luuk Tinbergen begin jaren dertig eerst wat artikelen over watervogels in de Amoeba had geschreven moet zijn 'Veldkenmerken van steltlopers, zwanen, ganzen en eenden' uit 1934 inderdaad uitgegeven door de NJN (16.5) volgens mij worden beschouwd als de eerste Nederlandstalige ‘tabel’. Verder te koop voor Hfl 0,25, waarmee het voldeed aan alle bovengenoemde kenmerken. Wel zit er in deze tabel geen dichotome determinatietabel en is hij toch wel iets groter dan tegenwoordig. De wens van Thijsse was ooit dat er ‘betaalbare en goede boekjes over de Nederlandse natuur’ zouden verschijnen (16.6). En daar voldoet zeker Luuk’s eerste tabel aan, maar ook nu nog steeds alle uitgaven van de huidige JBU (16.7).

Opmerkingen
16.1 gepubliceerd in De Levende Natuur (DLN) van oktober 1920, Coesèl, 1997, p. 24
16.2 Heukels begon als de schoolflora, Heimans als Thijsse begon als de meer wetenschappelijke flora, maar in de jaren die volgden zou de focus van beide flora wisselen: de laatste zou de schoolflora worden, de eerste (afgelopen jaar net in de 24ste druk verschenen) de wetenschappelijke.
16.3 Uit in 1913: ‘Het Strandboekje’ van W.H. Heinsius en J. Jaspers en ‘Het Paddenstoelenboekje’ van Cath. Cool en H.A.A.van der Lek.
16.4 Determinatietabellen verschenen oa. in Tijdschrift voor Entomologie over bijvoorbeeld libellen door Maus Lieftinck in 1925/1926 toen hij waarschijnlijk nog NJN'er was op 21/22 jarige leeftijd.
16.5 Luuk Tinbergen, 1934. Veldkenmerken van steltlopers, zwanen ganzen en eenden. Uitgegeven voor de Ned. Jeugdbond v. natuurstudie bij G.W. Breughel Amsterdam.
16.6 Nijkamp, Jan, 1981. 80 jaar KNNV. KNNV uitgeverij
16.7 De JBU is de jeugdbondsuitgeverij, sinds 1973 op een prima manier gerund door drie toenmalige jeugdbonden en na de fusie van de KJN en de CJN door de twee huidige jeugdbonden samen.


Lijst van tabellen NJN uitgaven 1934-1944, gerangschikt per jaar, plus gevonden opmerkingen erover tussen [ ]. 
Tinbergen, L. (Luuk), 1934. Veldkenmerken van steltlopers, zwanen ganzen en eenden. Uitgegeven voor de Ned. Jeugdbond v. natuurstudie bij G.W. Breughel Amsterdam, 16 pag. (2e druk april 1937, 3e druk september 1940, 4e druk april 1942)[punt toegevoegd in beschrijvingsbrief voor congres 1941 8d Veldkenmerken te herdrukken; begroting congres 1941: 1000 ex. à f 250,-]. [punt in beschrijvingsbrief voor zomercongres 1945 10f4: herdrukken].

Miranda, Huib de 1936. Mossentabel. stencil, NJN. [Prijs 1939 f 0,90.]
Miranda, Huib de, 1937. Mossentabel. NJN. [Uitverkocht op congres 1940, ‘H.B. stelt voor niet tot herdruk over te gaan’.]
Tinbergen, L., 1937. Roofvogels Uitgave N.J.N. , 36 pag. (2e druk 1939). [Prijs 1939/1941 f 0,50]. [punt in beschrijvingsbrief voor zomercongres 1945 10f4: herdrukken]
Dobben, Dr. W.H. van & D. Hoos, 1938. Vogeltrek en Vinkenbaan . Theorieën over vogeltrek en vogeltrek over Nederland & de Vinkenbaan; met tekeningen over het geheelde vinkersbedrijf van J.J. Ter Pelkwijk en L. Tinbergen. Nederl. Jeugdbond voor Natuurstudie, 36 pag. [Prijs 1939/1941 f 0,50].
Westhoff, Victor en Huib de Miranda (red.), 1938.  Kotten, zoals de N.J.N. het zag . Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, plm. 200 pag. [Prijs 1939 f 2,25].
Alta, Han, 1940.  De plant in het volksgeloof. 80 pag. (gestencilde uitgave)[Prijs 1941 f 0,45].
Meltzer, J. & V. (Victor) Westhoff, 1940. Inleiding tot de plantensociologie. Uitgave van de Sociologengroep van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie. 139 pag. [Daarna geheel herzien, uitgegeven in 1944, in de bibliotheek van de KNNV].
Dijk, J.W., & V. (Victor)Westhoff, met medewerking van J. Vlieger, 1941. Overzicht der plantengemeenschappen in Nederland. Uitgave van de Sociologengroep van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie. 90 pp.
Westhoff, V. (Victor), J.W. Dijk (Johan) & H. (Herman) Passchier, 1942. Overzicht der plantengemeenschappen in Nederland. Bibliotheek van de Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging 7. 79 pp.
Heide, G.D. (Gerrit) van der, 1941  Zeevogels Meeuwen, Jagers, Stormvogels jan van gent, duikers, sterns, alken uitgave Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie. (werktitel op het congressen 1939 &1940 was ‘Vogels van Zee en Strand’) [Prijs 1941 f 0,50]. [punt in beschrijvingsbrief voor zomercongres 1945 10f4: herdrukken]
Margadant, W.D. (Wim), 1944. Mossentabel. NJN. [punt in beschrijvingsbrief voor congres 1941 8c mossentabel; begroting congres 1941: 750 ex. à f 675,-] . [punt in beschrijvingsbrief voor zomercongres 1945 10c mossentabel: verschenen voorjaar 1944]
Andel, Tjeerd van 194?. Keientabel. [precieze jaar nog onbekend]
Andel, Tjeerd van 1944. Keientabel gestencilde uitgave. [punt in beschrijvingsbrief voor zomercongres 1945 10d: herdruk verschenen voorjaar 1944]
 

 

Stukje uit de determinatietabel uit 'Het Vogelboekje' van Thijsse uit 1912.





Geen opmerkingen:

Een reactie posten

37. So Long, Farewell, Auf Wiedersehen, Goodbye

Foto 1: Kort verslag over de eerste excursie naar de Baest bij Oirschot die ik als proef lid meemaakte op 29 oktober 1972 in de Fragilaria e...