NJN 100 jaar: 15. Doe nou ‘ns wat nuttigs

Schets van een kuilvormig stuifven met verlanding met klein glidkruid, zoka Valkenswaard 1931 (15.1 & 15.3)

Zouden ze die tekst hierboven gedacht hebben toen de NJN in 1931 met Staatsbosbeheer in zee ging om een zoka bij de Malpie onder Valkenswaard te gaan houden? Het werd de eerste keer dat een jeugdbond op een kamp in opdracht de waarnemingen systematisch zou gaan verzamelen. Maar ook de tweede trap zou lukken: er kwam een prima overzicht van de waarnemingen in de Amoeba (15.1). En dit was misschien wel vooral dankzij de grote organisatorische kracht van Frans Tjallingii, op dat moment zo’n 18 jaar oud.

Verder is dit het eerste kamp waarvan ik de plekken van zowel het meisjes- als het jongenskamp nauwkeurig heb kunnen achterhalen, zie het kaartje hieronder. Het eerste kamp lag namelijk onder het Oortsven en de tweede kamp op de heuveltjes van het Molenven. Ze lagen dus iets meer dan 1 km uit elkaar. De reden? Op deze manier lagen de twee kampen in twee verschillende gemeenten: de meisjes zaten in Borkel en Schaft en de jongens in Valkenswaard. De directe verbindingen tussen de beide kampen ging vrijwel zeker over een zandpad op de oostoever van de Dommel met als extraatje een bootje wat over de Dommel kon worden getrokken.

De verkenning van deze redelijk onbekende streek was een succes. De Groote heide bij Soerendonk werd omschreven als ‘een buitengewoon uitgestrekt gebied', ... waar 'over grote oppervlakten Struikheide was verdwenen (wellicht door brand) en vervangen door Schapenzwenkgras (15.2) dat grote lichtgele plekken vormde’ en er broedde toen een klapekster, duinpiepers en geoorde futen. Volgens de stafkaarten van toen was de Tongelreep nog een zeer kronkelende beek. Maar vooral de Malpie was speciaal: het Klein Malpieven was nog niet geheel dichtgegroeid (en overwoekerd) en daar en in de vennen op de heide stonden zeldzaamheden als kleinste egelskop, plat blaasjeskruid en veenmosorchis (de naam daarvan was toen nog 'malaxis'). Hierboven een schets zoals in die jaren regelmatig van vennen werd gemaakt. In dit geval van een nu verdwenen stuifven, het Slichtersven, 'zeker een van de mooiste vennen uit de streek', dat ze toen vonden. In de relatief luwe ZZW hoek een 'dichtgeveende' verlandingszone met onder meer boompjes, hoge kruiden en klein glidkruid en in de NNO windhoek wat kale zandgrond met oeverkruid (15.3). Verder stond in het Oomsven waterlobelia 'die hebben we nergens anders in de hele streek kunnen vinden'.

Er werd verder een tijmblauwtje, dwergmuizen en otters gemeld (15.4). Het geschetste beeld is een glimp wat wij nu kunnen opvangen van een landschap zoals het er toen uitzag (15.5).

Opmerkingen
15.1 Frans Tjal. [= Tjallingii], 1931. Landschap en plantengroei in Oost-Brabant. Botanies verslag van de N.J.N.-Kampen bij Valkenswaard 27 Juli-17 Augustus. Amoeba 10(9): 133-147.
15.2 Volgens Heukels (1904): Festuca ovina, toen 'algemeen', de soort is nu opgesplitst in een aantal soorten: naam zou nu waarschijnlijk fijn schapengras zijn Festuca filiformis, de meest algemene soort van heidegebieden.
15.3 Het Slichtersven was 200 m lang en lag op WGS 51.29287 5.43588, wat nu een landbouwgebied is (kaart zie onder).
15.4 L.T. [= Luuk Tinbergen , toen Amoeba redacteur] 1931. Amoeba 10(9): 155. Zie tekst hieronder [Doordat de eventuele waardplanten van de rupsen van het tijmblauwtje (kleine tijm op de zandgronden en echte marjolein) in de Kempen ontbreken, moet deze vondst met de nodige reserve bekeken worden].
15.5 Bijna een halve eeuw later: een 1978 excursie met NJN Eindhoven naar de Malpie: filmpje